In 1789 schreef founding father van de Verenigde Staten Benjamin Franklin de befaamde woorden: “In this world nothing can be said to be certain, except death and taxes.” Dood en belasting zijn twee onderwerpen die we in het dagelijks leven liever vermijden. Het zijn dan ook onderwerpen waar weinig over te lachen of te discussiëren valt. Toch zijn ze onlosmakelijk met elkaar verbonden. Een aanzienlijk deel van de belastinginkomsten, deels in de vorm van een verplichte zorgpremie, wordt namelijk besteed aan zorg in de laatste levensfase. Dit roept vragen op: hoe verdelen we deze middelen op een manier die zowel recht doet aan individuele wensen als aan de houdbaarheid van ons zorgstelsel?
Dubbele vergrijzing en een overheidstekort
De Nederlandse zorguitgaven blijven stijgen. Jaarlijks gaan er miljarden extra naar ziekenhuiszorg, ouderenzorg en medicijnen. In 2022 stegen de kosten voor zorg en welzijn met 1,2% ten opzichte van het voorgaande jaar, wat neerkomt op een totale uitgave van ongeveer €124 miljard (CBS.nl). Dit staat gelijk aan zo’n 13.4 procent van het bruto binnenlands product (VZinfo.nl). Een enorm bedrag, zeker als je ook bedenkt dat er óók veel geld nodig is voor belangrijke zaken als defensie, bestaanszekerheid of het behalen van de milieudoelen.
De meeste zorgkosten worden gemaakt in de laatste twee jaar van het leven (NRC). Hierbij geldt hoe ouder, hoe hoger de zorgkosten. In de afgelopen eeuw is het aantal 65-plussers in Nederland meer dan vertienvoudigd, van 300.000 in 1900 tot 3,6 miljoen in 2023. Daarbovenop zien we ook dat binnen de groep 65-plussers het aandeel 80-plussers steeds sneller groeit (Loketgezondleven.nl). Dit heet ‘dubbele vergrijzing’. Dankzij nieuwe behandelingen en technische innovaties kunnen we deze mensen vaak nog lang doorbehandeldellen en de kwaliteit van de zorg in Nederland staat over het algemeen dan ook op een hoog peil. Wel legt dit veel druk op het stelsel, omdat steeds meer mensen steeds meer vraag naar zorg zullen krijgen.
Kloof tussen vraag en aanbod
Het is daarom een simpele rekensom om te bedenken dat de zorgvraag de komende jaren zal stijgen, terwijl er steeds minder belastingbetalers zijn om deze zorg te financieren – om nog maar te zwijgen over de schaarste aan personeel. Dit wordt de zorgkloof genoemd. Om de zorg in de toekomst betaalbaar en toegankelijk te houden, zijn we het aan onszelf verplicht om kritisch te kijken naar de zorguitgaven in de laatste levensjaren: dragen deze bij aan de kwaliteit van leven en sterven, of veroorzaken ze juist schade, ongemak of onnodig lijden? Het gaat er niet om zorg te onthouden waar mensen recht op hebben, maar om samen met patiënt en arts een bewuste afweging te maken of een behandeling daadwerkelijk aansluit bij de wensen van de patiënt. Enkele voorbeelden van niet passende zorg in deze laatste levensfase:
- Chemotherapie bij terminale kanker, terwijl duidelijk is dat dit de levensduur nauwelijks verlengt en de bijwerkingen de kwaliteit van leven verminderen.
- IC-opname van een stervende patiënt met een chronische, ongeneeslijke ziekte zonder realistisch herstelperspectief.
- Een jaarvoorraad aan medicijnen meegeven, terwijl bekend is dat de patiënt nog maar enkele maanden zal overleven.
Dood, belasting en palliatieve zorg
Zorg in de laatste levensfase wordt palliatieve zorg genoemd. Een belangrijk onderdeel hiervan is proactieve zorgplanning. Dit is het proces waarin patiënten, naasten en zorgverleners tijdig wensen en keuzes over toekomstige zorg bespreken en vastleggen, zodat deze aansluiten bij de waarden en behoeften van de patiënt. Er zijn verschillende redenen waarom deze zorg nu niet altijd goed tot zijn recht komt, zoals de cultuur in Nederland, weinig aandacht voor palliatieve zorg tijdens de opleiding geneeskunde, druk van naasten om door te behandelden en perverse financiële prikkels in de zorg. Dit moet veranderen. Goede zorg in de laatste levensfase richt zich op comfort, waardigheid en het respecteren van de wensen van de patiënt, in plaats van het kunstmatig verlengen van het leven tegen elke prijs.
In Nederland kennen we een hoge kwaliteit van zorg en hebben we een solidair zorgstelsel. Dat is een groot goed. Echter, gezien de stijgende zorgkosten, toenemende zorgvraag en andere belangrijke maatschappelijke onderwerpen moeten we op zijn minst goed nadenken over of onze zorgpremie ook daadwerkelijk wordt uitgegeven aan nuttige zorg. Juist in de laatste levensfase. Er zijn immers maar twee zekerheden in het leven: dood en belasting.
Loketgezondleven.nl: https://www.loketgezondleven.nl/gezondheidsthema/gezond-en-vitaal-ouder-worden/feiten-en-cijfers-ouderen